Prawidłowa niepłynność mowy a jąkanie
Zamieszczono dnia: 13.01.2009

Mowa jest bardzo skomplikowanym procesem. Wymaga dokładnej znajomości tego, co chce się powiedzieć, wyszukania właściwych słów, znajomości odpowiednich dźwięków i ułożenia ich w poprawnej kolejności, zachowania formy gramatycznej, intonacji i kontroli nad oddechem. Skoordynowanie wszystkich elementów daje dopiero płynną i swobodną mowę.

Dzieci uczą się mówić spontanicznie, wówczas gdy inne czynności jak jedzenie, chodzenie są już opanowane. Przyswajanie mowy przebiega w różnym tempie.

Pomiędzy 2 a 5 rokiem życia niektóre dzieci wykazują zamiast płynnej mowy zawahania i przerwy. Przechodzą przez okres niepłynności, uczą się koordynowania poszczególnych elementów. Demonstrują potknięcia, przerywają tok mówienia, aby rozpocząć od nowa. Jest to niepłynność prawidłowa.

Różnica między prawidłową niepłynnością a jąkaniem jest niewielka. Może to ocenić logopeda, który analizuje takie objawy jak:

1. Ilość niepłynności

   Niepokój powinno wzbudzić zbyt częste przerywanie mówienia a także widoczne nasilanie się ilościowe tego zjawiska.

2. Ciężkość niepłynności

   Powtarzanie, przeciąganie na pewnych głoskach, a nawet zupełne zatrzymanie procesu mówienia nie jest jeszcze czymś niezwykłym. Jeżeli jednak towarzyszy temu zwiększone napięcie mięśni, lęk oraz próby pokonania siłą tych zaburzeń, to wskazuje, iż dziecko zaczęło uświadamiać sobie trudności, są one nieprzyjemne dla niego i stara się je zlikwidować.

3. Okoliczności występowania niepłynności

   Należy zwrócić uwagę, czy utrudnienia w mowie wiążą się z określonymi sytuacjami lub osobami.

4. Zachowania zmierzające do ukrywania problemu

   Obecność rodzaju zachowań wskazuje na utrwaloną już wadę. Dziecko świadomie unika trudności w mówieniu stosując różne sposoby: zaprzestaje mówienia, przechodzi na porozumiewanie się gestami, zastanawia się długo, rozgląda, rozpoczyna artykulację od nowa, zmienia temat.

Jąkanie rozwija się powoli. Czas powstawania dzieli się na cztery okresy. Na początku są zwykle swobodne powtarzania głosek, sylab lub słów. Dziecko nie ma poczucia, że w jego mowie coś nie jest tak. Nawet duże niepłynności nie budzą zaniepokojenia.

Drugi i trzeci okres przynoszą pojawianie się napięcia mięśniowego w czasie powtórzeń, aż do momentu przerwania mowy. Gdy to następuje, dziecko zaczyna uświadamiać sobie problem. Dochodzi do powolnych zmian w nastawieniu do faktu niepłynności w mówieniu. Szuka sposobu, aby uwolnić się od uświadomionych trudności.

W czwartym okresie mamy do czynienia z lękiem przed mówieniem, z pełną świadomością swojej niedoskonałości i rozwija się umiejętność unikania jąkania, aby nie pokazać wady otoczeniu.

Około 1% populacji ludzi na świecie jąka się. Wśród osób jąkających się więcej jest mężczyzn niż kobiet (stosunek 5:1).

Jąkanie jest zaburzeniem mowy dość zróżnicowanym i nie do końca poznanym. Wiadomo jednak na pewno, że znacznie utrudnia, a nawet uniemożliwia porozumiewanie się. Do przyczyn wg. R. Byrne zalicza się:

• czynniki predysponujące, czyli rodzinnie występujące przypadki jąkania, opóźniony rozwój mowy i artykulacji
• czynniki wywołujące- są to okoliczności szokowe, wypadki, choroby, oddzielenie od rodziców, pójście do przedszkola lub szkoły
• czynniki podtrzymujące – dotyczą niekorzystnych sytuacji, które się przedłużają, działając ciągle np.: duże wymagania dotyczące mówienia lub zachowania, napięta i pełna lęku atmosfera domowa, zwiększony krytycyzm otoczenia

Jąkanie nie ma jednej definicji. Za najbardziej charakterystyczne można uznać ujęcie, zgodnie z którym jest to zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane dyskoordynacją i nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.

W przypadku dziecka jąkającego się niezmiernie ważna jest postawa i reakcja otoczenia. Należy traktować je tak, aby mogło wypracować zaufanie do siebie i zbudowało poczucie własnej wartości. Tylko wówczas dziecko może dać sobie radę w późniejszym życiu bez dodatkowego obciążenia i poczucia, że nie spełniło oczekiwań rodziców, jest inne, gorsze od rówieśników.

Jak więc reagować, gdy dziecko się jąka? Przytoczę kilka zaleceń logopedów i psychologów:

1. Nie mów do dziecka aby się nie jąkało. Gdyby mogło nie robiłoby tego. Takie zalecenie powiększa tylko zakłopotanie, gdyż ono nie wie jak mówić płynnie.
2. Nie strasz, nie bądź rozdrażniony i zniecierpliwiony, wtedy dziecko staje się bardziej zaniepokojone i napięcie zwiększa się.
3. Nie mów za dziecko i nie odpowiadaj za nie na pytania. To powiększa tylko niepewność, powoduje zawstydzenie i trudności, gdy w końcu musi samo mówić.
4. Nie polecaj dziecku, aby powtórzyło, mówiło wolniej, pomyślało, zanim powie, lub wzięło większy oddech. To wszystko powiększa zaburzenia i wkracza w spontaniczność mówienia, kierując uwagę na to ,jak się mówi, zamiast co się mówi.
5. Reaguj tak samo wtedy gdy dziecko jąka się i gdy mówi gładko. Reaguj na to co mówi, a nie jak mówi.
6. Jeśli dziecko spieszy się mówiąc, jest nadmiernie podniecone i napięte, można powiedzieć: uspokój się , mamy przecież dużo czasu. To zupełnie co innego niż: mów wolniej. Nie zwracamy bowiem uwagi bezpośrednio na fakt mówienia.
7. Nie podkreślaj faktu, że dziecko mówiło płynnie. To może wywołać wrażenie, że kochamy je tylko wtedy, gdy mówi gładko. Konsekwencją może być walka o płynność mówienia, poczucie że jest traktowane inaczej gdy się jąka, a inaczej gdy mówi płynnie.
8. Nie wsłuchuj się szczególnie uważnie w mowę dziecka, gdy ono się jąka. Bystre dzieci mogą to wykorzystać jako sposób zwrócenia na siebie uwagi. Jeżeli uważają się za odsunięte, to mogą zacząć się jąkać , aby stać się postacią centralną i ośrodkiem zainteresowania.

Literatura:

1. Byrne R. - „Pomówmy o zacinaniu”.Warszawa: PZWL
2. Kostecka W. - „Zintegrowany program terapii osób jąkających się”, Lublin: AWH
3. Tarkowski Z. - „Jąkanie wczesnodziecięce”, Warszawa: WSIP
4. Adamczyk B. - „Jąkanie jako góra lodowa”, Logopedia 25/1998, 15-20

Izabela Łuszyńska
logopeda

Źródło: http://www.zsi1.internetdsl.pl/o_szkole/kadra_pedag/publikacje/publik-ogol.htm

Komentarz redaktora:

Pomimo tego, że artykuł ma dość luźny związek z ogólną problematyką jąkania, zdecydowałem się go zamieścić, nie tylko ze względu na to, że nasz klub skupia osoby, które wychowują, bądź w najbliższej przyszłości mogą wychowywać dzieci, ale również z powodu tego, że wiele spośród naszych obecnych zachowań (dotyczy to również jąkania) w dużej mierze zależy właśnie od okresu dziecięcego. Nawyki związane z jąkaniem u większości osób z tą przypadłością wykształciły się właśnie w wieku dziecięcym i nie ustąpiły po okresie kształtowania się mowy, co świadczy że są one bardzo silnie zakorzenione w naszej psychice i jedynie ciężką i cierpliwą pracą nad sobą można je choć trochę zmienić. Również w bardzo wielu przypadkach zachowania dorosłych osób jąkających dokładnie pokrywają się z zachowaniami, które można zaobserwować u dzieci.

Z własnego doświadczenia mogę stwierdzić, że bardzo wiele spośród moich reakcji związanych z sytuacjami wymagającymi mówienia, ma swój początek w wieku dziecięcym i dzięki świadomym działaniom wbrew tym przyzwyczajeniom, stopniowo pozbyłem się już wielu z nich. Niestety taka praca nad sobą wymaga nie tylko konsekwencji ale i bardzo dużo czasu, dlatego wciąż bardzo długa droga przede mną. Pozostaje mi nie schodzić z tej właściwej drogi oraz życzyć dużo powodzenia sobie i innym, którzy wybrali podobny sposób zmagania się ze swoją mową.

Jarosław Mrozowski - klubowicz